شرك‏ها و توحيدها

در قرآن مصاديق گوناگونى براى شرك آمده است كه ما به بعضى از آنها اشاره مى‏كنيم كه ضمنا معنى توحيد عملى قرآن اجمالا روشن مى‏گردد.

1- افرايت من اتخذ الهه هواه (فرقان 43)آيا ديدى آن كس را كه هواى نفس خودش را معبود خودش قرار داده است.

در اين آيه انسان شهوت پرست مشرك شمرده شده است مثنوى گويد:

مادر بت‏ها بت نفس شماست جونكه آن بت ما را و اين بت اژدهاست آهن و سنگ است نفس و بت‏شرار آن شرار از آب مى‏گيرد قرار سنگ و آهن زآب كى ساكن شود آدمى با اين دو كى ايمن شود

پس از آن جا كه مى‏گوئيم اياك نعبد و معبوديت غير خدا را نفى مى‏كنيم، مدعى اين مطلب شده‏ايم كه خدايا ما به فرمان تو هستيم نه به فرمان ميل‏ها و هواها و هوس‏ها و شهوت‏هاى خودمان.

2- اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله (سوره توبه آيه 31)در حاليكه يهوديان و مسيحيان را مذمت مى‏فرمايد مى‏گويد! آنان بدون آنكه مستندى از امر خدا داشته باشند، حبرهاى خودشان (حبر عالم يهود را گويند) و راهب‏هاى خودشان را، خداى خويش قرار داده‏اند و پرستش مى‏كنند.

ميدانيم يهوديان و مسيحيان علما و مقدسين خود را به آن شكل كه بت‏پرست‏ها بت را عبادت مى‏كردند عبادت نمى‏كردند. يعنى آنها را مثلا سجده نمى‏كردند بلكه همين‏قدر بود كه در مقابل آنان متعبد بودند، يعنى بدون آن كه از طرف خداوند اجازه داشته باشند مطيع و تسليم آن‏ها بودند و در حقيقت مطيع ميل‏ها و هواهاى نفسانى آنها بودند، هر چه آنان به ميل و هواى خود مى‏گفتند اينها مى‏پذيرفتند. خداوند در آنجا مى‏فرمايد اطاعت از حقوق خاصه پروردگار است و هر كس كه دستور دهد م شود اطاعت كرد. حبرها و راهب‏ها را كه خدا دستور نداده چرا اطاعت مى‏كنند؟

پس آنجا كه مى‏گوئيم اياك نعبد يعنى خدايا، هيچ گروهى را به نام روحانى و به نام قديس و به نام ديگر عبادت نمى‏كنيم، كوركورانه اطاعت نمى‏كنيم، هر كس را تو فرمان داده‏اى اطاعت كنيم مى‏كنيم و هر كس را كه تو فرمان نداده‏اى اطاعت نمى‏كنيم.

اگر رسول خدا را اطاعت مى‏كنيم از آن جهت است كه تو صريحا فرمان او را واجب كرده‏اى.

اگر ائمه اطهار را به عنوان اولى الامر اطاعت مى‏كنيم چون تو فرمان داده‏اى. اگر فرمان مجتهدان جامع الشرايط يعنى علماى متقى عادل آگاه را اطاعت مى‏كنيم به حكم اين است كه پيغمبر و ائمه اطهار كه فرمانشان را تو واجب الطاعه كرده اى به ما اين چنين دستور داده‏اند.

3- قل يا اهل الكتاب تعالوا الى كلمة سواء بيننا و بينكم الا نعبد الا الله و لا نشرك به شيئا و لايتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله (سوره آل عمران آيه 64)

اين همان آيه‏ايست كه رسول الله درسال 5 يا 6 هجرى بصورت بخش‏نامه به سران كشورهاى دنيا فرستاد.

بگو اهل كتاب، اى كسانى كه خودتانرا به يك كتاب آسمانى مستند مى‏كنيد، هنگى بيائيد بسوى يك حقيقتى كه براى همه ما على السويه است، نه ما مى‏توانيم بگوئيم بما اختصاص دارد و نه شما مى‏توانيد ادعا كنيد مخصوص شماست، و آن «الله‏» است. بيائيد هيچ چيزى را شريك او قرار ندهيم. تا آنجا كه مى‏فرمايد:

و الا يتخذ بعضنا بعضا...

برخى از ما برخى ديگر را «رب‏» و صاحب اختيار نگيريم، هيچ كدام ديگرى را عبادت و اطاعت نكنيم، معبود و مطاع نگيريم، تنها خدا را «رب‏» و معبود و مطاع بدانيم و بس.

اين نيز يكى ديگر از مظاهر توحيد عملى قرآن است كه مى‏فرمايد: هيچ انسانى انسان ديگر را رب خودش قرار ندهد و انسانى انسان ديگر را مربوب خوى نسازد. پس معنى اياك نعبد اين است: خدايا تنها ترا «رب‏» و مطاع قرار مى‏دهيم و هيچ معبود اجتماعى نداريم و هيچ انسانى را و فرمان انسانى را در برابر تو و فرمان تو مطاع قرار نمى‏دهيم.

4- و تلك نعمة تمنها على ان عبدت ان بنى اسرائيل (شعراء 22)

موسى بن عمران وقتى كه با فرعون روبرو شد و او را دعوت كرد فرعون با خشونت گفت: تو همان كسى هستى كه در خانه ما بودى و در زير دست ما بزرگ شدى. و ان كار مهم و زشت (مراد همان كشتن قبطى است) را انجام دادى. موسى جواب داد: حال اين منت را بر سر من گذاشت در مقابل اينكه بنى‏اسرائيل را بنده خودت قرار داده‏اى؟ يعنى آيا تو مى‏گوئى من هيچ نگويم در مقابل اين عملت كه بنى اسرائيل را بنده ساخته‏اى؟!

ملاحظه مى‏كنيد كه حضرت موسى، فرعون مآبى يعنى همان استبداد فرعون را تعبيد ناميده است. بنى اسرائيل هيچگاه فرعون را سجده نمى‏كردند، بلكه فرعون آنها را ذليل ساخته و به اطاعت اجبارى و كار اجبارى و بهره‏كشى وادار كرده بود و هر نوع حق اختيار و آزادى را از آنها سلب نموده بود. آنها عملا در مقام فرعون رام و مطيع بودند. پس اياك نعبد يعنى خدايا تن به تبعيدها و تذليل‏ها و اطاعتهاى اجبارى و بهره‏كشى و سلب حق و اختيار و آزادى نمى‏دهيم.

اينها نمونه‏هائيست كه در قرآن آمده است و نمى‏توان روشنگر معناى توحيد عملى باشد. توحيد عملى همان است كه در اصطلاح علماى اسلامى توحيد در عبادت مى‏گويند كه مراد توحيد در عينيت‏خارجى است. يعنى آنكه واقعيت وجود انسان هم يگانه شده باشد.

خلاصه آنكه در اسلام كافى نيست كه مسلمان تنها در مرحله فكر و انديشه موحد باشد و خدا را در ذات و صفات و افعال به يگانگى بشناسد و بداند و درك كند كه اگر به او پيشنهاد كنند كه درباره خدا شناسى بحث كند، بتواند 6 ماه در اطراف خدا سخن بگويد، اين چنين شخصى نيمى از توحيد را دارد، و نيم ديگر آن است كه در عمل يگانه گرا باشد، بلكه يگانه شده باشد. آن هنگام كه خدا را با تمام اوصاف شناخت و در اطاعت و تسليم نيز يگانه بود مى‏توان گفت موحد است.

همانطور كه قبلا اشاره كرديم، اين جاست كه به عظمت‏سوره حمد پى مى‏بريم و راستى شگفت آور است كه چگونه شخصى كه هيچگاه درعمرش درس نخوانده و با فيلسوفى برخورد نكرده و هيچ دانشمندى را ملاقات ننموده، بتواند در اولين سوره كتابش كلمات را طورى تنظيم كند كه تمام مكتبش را در يك قطعه كوچك بگنجاند، توحيد نظرى را در چند جمله كوتاه و در كمال اوج و تعالى بيان كند و توحيد عملى را در يك جمله كوتاه اياك نعبد نشان دهد!!

انحصار عبادت:

در جمله نعبد - از نظر دستور زبان عربى، اياك، مفعول نعبد است و به حسب طبع اولى مى‏بايست پس از فعل بيايد و گفته شود نعبدك و اگر اينطور بود معنايش اين بود. خدايا ترا پرستش مى‏كنيم. ولى علماى ادب مى‏گويند تقديم ما حقه التاخير يفيد الحصر يعنى اگر يك كلمه كه جايش مؤخر است مقدم بدارند علامت انحصار است. اختصاص به زبان عربى ندارد و در فارسى هم چنين است بنا بر اين معناى اين جمله مى‏شود: خدايا تنها تو را پرستش مى‏كنيم و رام و مطيع تو هستيم و مطيع هيچ كس و هيچ فرمانى كه ناشى از فرمان تو نباشد نيستيم. پس جمله اياك نعبد يك جمله است به جاى دو جمله. جمله اثباتى يعنى در مقابل خدا تسليم هستيم و جمله نفى يعنى در مقابل غير خدا هرگز تسليم نمى‏شويم.

در اين جمله روى اين بيان، همان ايمان و كفرى كه از شعار توحيد استفاده مى‏شود، گنجانده شده است مسلمانان كه مى‏گويد: لا اله الا الله در آن واحد يك ايمان و يك كفر را ابراز مى‏دارد: ايمان به خداوند و كفر به غير خدا.

در آية الكرسى مى‏خوانيم: لا اكراه فى الدين، قد تبين الرشد من الغى، فمن يكفر بالطاغوت و يؤمن بالله فقد استمسك بالعروة الوثقى (بقره 256)

اينك كه حقيقت آشكار شده، هيچگونه اجبار و اكراهى در كار نيست، آنكس كه مومن به الله باشد در حاليكه در همان آن كافر به طاغوت، (آنچه كه مظهر طغيان است) باشد، آنكس، رستگار گشته و عروة الوثقى يعنى دستگيره محكم را چنگ زده است.

ايمان در اسلام، بدون كفر عملى نيست،بلكه همواره بايستى در كنار تسليم به خداوند، انكار مظاهر طغيان قرار گيرد، تا ايمان كامل گردد.

ضمير جمع

نكته جالبى كه در اينجا كه مرحله توحيد عملى و مرحله «شدن‏» انسان است وجود دارد اين است كه در كلمه نعبد ضمير جمع آورده شده و بصورت مفرد يعنى اعبد گفته نشده است. گفته نشده: «من تنها تو را مى‏پرستم‏» بلكه گفته شده «ما، تنها تو را مى‏پرستيم‏». آن نكته در اين مقام ساخته شدن انسان است اين است كه انسان همانطور كه در پرتو شناخت‏خدا و توجه به او ساخته مى‏شود نه در صورت غفلت از او و بى‏خبرى از او، همانطور كه در عمل و فعاليت‏ساخته مى‏شود نه با نظر و انديشه محض انسان در ضمن عمل اجتماعى و همراهى و هماهنگ با جامعه توحيدى ساخته مى‏شود نه منفصل و جدا از قافله اهل توحيد. انسان موجودى است فكرى الهى، عملى، اجتماعى. انسان بدون انديشه و شناخت انسان حقيقى نيست. انسان بريده شده از خدا و غافل از خدا انسان نيست انسان انديشنده الهى بريده از جامعه توحيدى نيز انسان ناقص است. پس در حقيقت معنى اياك نعبد اين است:

خدايا ما مردم جامعه توحيدى در حركتى هماهنگ همه با هم بسوى تو و گوش بفرمان تو روانيم.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: